Argyfwng gofal deintyddol yng Nghymru: Mae Llais yn galw am weithredu ar frys i sicrhau mynediad teg i bawb

Mae Llais, corff llais y dinesydd dros iechyd a gofal cymdeithasol, wedi rhyddhau ei ddatganiad safbwynt ar argyfwng deintyddiaeth Cymru ar ôl clywed gan dros 12,000 o bobl ledled Cymru am eu materion iechyd a gofal cymdeithasol, gyda deintyddiaeth yn dod allan yn agos at y brig yn gyson. 

Mae ffigurau diweddaraf Llywodraeth Cymru yn dangos bod llai o ddeintyddion y GIG fesul person yn 2023-2024 nag yn y blynyddoedd blaenorol.

• Nid oedd dros draean o'r bobl y buont yn siarad â nhw am gael gweld gwasanaethau deintyddiaeth wedi'u cofrestru gyda deintydd, neu roeddent ar restr aros.
• Mae pobl yn teithio ymhellach i gael mynediad at ofal deintyddol y GIG gyda llawer yn cael eu gorfodi i dalu mwy drwy droi at ofal deintyddol preifat.
• Mae pobl yn teimlo bod ansawdd y gofal sydd ar gael ar y GIG yn waeth na gofal deintyddol preifat.
• Mae’r sefyllfa bresennol yn anghyfartal gyda’r rhai sydd ar eu colled yn blant, pobl hŷn, pobl feichiog, pobl anabl, y rhai ag anghenion dysgu ychwanegol a’r rhai ar incwm is.

Yr effaith ar bobl:

Clywodd Llais rai sylwadau gofidus gan bobl sy'n cael trafferth derbyn triniaeth ddeintyddol, fel:

“Rwyf bob amser wedi bod yn falch o fy nannedd ond nawr yn defnyddio deunydd llenwi dros dro a brynwyd o'r siop. Mae'n ofidus iawn, iawn. Ac mae wedi effeithio ar fy hyder i siarad â phobl”  

“Rydw i mewn poen llwyr ac yn dal i gael haint ar ôl haint gan fod fy nannedd yn dadfeilio, ond does neb yn fodlon fy helpu oherwydd faint o waith sydd angen ei wneud. Felly bob dydd rwy'n aros gartref mewn poen a chywilydd.”  

Mae Llais am i gamau clir gael eu cymryd mewn rhai meysydd allweddol:

• Hyrwyddo: gwneud yn siŵr bod pobl yn gwybod am restr aros ddeintyddol newydd y GIG ac yn gallu cofrestru'n hawdd ar ôl iddi gael ei lansio er mwyn helpu i wneud mynediad yn haws.
• Diweddaru: gwneud yn siŵr bod pobl yn gwybod am yr hyn sy'n cael ei wneud i wneud mynediad at wasanaethau deintyddol y GIG yn haws ac yn gyflymach, y gwahaniaeth mae'n ei wneud a beth arall sydd wedi'i gynllunio.
• Darparu: cyngor a gwybodaeth glir i bobl ar sut i ofalu am eu dannedd
• Ymchwil: Cynnal ymchwil wedi'i thargedu i fynd i'r afael â rhwystrau i grwpiau nas gwasanaethir yn ddigonol o ran cael mynediad at ofal deintyddol.
• Gweithlu: Hyfforddi a chadw mwy o staff deintyddiaeth y GIG yma yng Nghymru, yn enwedig ar gyfer plant a'r rhai sydd ag anghenion ychwanegol, er mwyn gwella gofal. 

Dywedodd Prif Weithredwr Llais, Alyson Thomas:

“Mae angen gweithredu mwy brys i fynd i’r afael â’r anawsterau y mae pobl yn parhau i’w hwynebu wrth gael gweld deintydd, boed hynny i’w helpu i gadw eu dannedd yn iach neu i gael triniaeth pan fo problem.  Gwyddom fod gwaith ar y gweill i wneud pethau'n well, ond mae'r cynnydd yn rhy araf.  

Byddwn yn parhau i weithio gyda gwasanaethau iechyd ac eraill fel bod y profiadau a glywsom drwy ein gwaith yn gyrru'r gwelliannau mewn gofal deintyddol y mae pawb sy'n byw yng Nghymru yn eu haeddu.”  

Wrth ymateb i’r canfyddiadau, cydnabu llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru'r materion a godwyd, gan nodi:

"Nid yw mynediad i ddeintyddiaeth y GIG yn y man y rydym ni na'r cyhoedd am iddi fod. Ers mis Medi 2023, rydym wedi bod yn gweithio gyda'r GIG a Chymdeithas Ddeintyddol Prydain i drafod contract deintyddol newydd i Gymru. Cyn bo hir byddwn yn dechrau ymgysylltu â'r proffesiwn ehangach i ymgynghori ar newidiadau arfaethedig.”

Pwysleisiodd y llefarydd y bydd y contract newydd yn canolbwyntio ar atal, ansawdd a mynediad, gan anelu at wella mynediad y cyhoedd i ddeintyddiaeth y GIG tra hefyd yn gwella amodau gwaith i weithwyr proffesiynol deintyddol. Yn ogystal, mae camau eisoes ar y gweill i fynd i'r afael â'r heriau hyn, gan gynnwys cyflwyno amrywiad i'r contract presennol sy'n blaenoriaethu atal a gofal yn seiliedig ar anghenion dros archwiliadau arferol o chwe mis. Mae’r newid hon wedi:

Caniatau i dros 384,000 o gleifion newydd gael mynediad at ofal deintyddol arferol y GIG ers Ebrill 2022 a dros 118,000 i dderbyn gofal brys ers Ebrill 2023.
Mewn ymateb i argymhellion ymchwiliad Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol y Senedd 2023, mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi datblygu Porth Mynediad Deintyddol digidol Cymru gyfan i ddarparu system deg er mwyn i bobl gofrestru diddordeb mewn triniaeth ddeintyddol arferol y GIG.

Disgwylir i'r porth, a dreialwyd ym Mhowys, fod ar gael ledled Cymru erbyn diwedd mis Tachwedd.

---

Ar gyfer ymholiadau'r cyfryngau, cysylltwch â: 

Oliver James — 02920 235558 [email protected]               

Emma Porter-Weeks — 07929 083951 [email protected]